Skip to main content

Mae’r wefan hon yn defnyddio cwcis i’w wneud yn symlach.

Dysgwch mwy am gwcis. Iawn

Hanes y Gymraeg

Mae’r Gymraeg yn un o ieithoedd hynaf Ewrop. Cyn y Gymraeg, Brythoneg oedd prif iaith Cymru, Lloegr a de’r Alban, pan ddaeth y Rhufeiniaid yn 43 AD.

Daeth y Gymraeg o’r Frythoneg, rywbryd rhwng 400 a 700 AD. Mae barddoniaeth Gymraeg gynnar yn dod o’r cyfnod hwn. 

Am fil o flynyddoedd, roedd y Gymraeg yn iaith i bawb. Roedd yn iaith bywyd bob dydd, ac yn iaith diwylliant a’r gyfraith.

Dyna sut oedd pethau, er bod yr Eingl-Normaniaid wedi concro tywysogion Cymru.

eisteddfod yr urdd
  • 1536

    Yn 1536, pan gafodd y Ddeddf Uno ei phasio, daeth Saesneg yn unig iaith y gyfraith.

  • 1588

    Cafodd y Beibl ei gyfieithu i’r Gymraeg gan yr Esgob William Morgan yn 1588. Diolch i ysgolion sul teithiol y pregethwr Griffith Jones yn y 18fed ganrif, daeth pobl Cymru i ddarllen ac ysgrifennu Cymraeg. Doedd dim llawer o bobl yn Ewrop yn gallu darllen ac ysgrifennu eu hiaith yn y cyfnod hwn.

  • 1760

    Mi achoswyd newidiadau enfawr o safbwynt cyfathrebu a phoblogaeth gan y Chwyldro Diwydiannol.

  • 1911

    Mae Cyfrifiad 1911 yn nodi’r nifer uchaf o siaradwyr Cymraeg - 977,366, 43.5% o bobl Cymru. Ond dyma hefyd y tro cyntaf mewn 2,000 o flynyddoedd i’r Gymraeg fod yn iaith llai na hanner y bobl.

    Cafodd y Rhyfel Byd Cyntaf effaith fawr ar y Gymraeg hefyd. Cafodd 20,000 o filwyr Cymraeg eu lladd yn y rhyfel.

  • 1921

    Erbyn Cyfrifiad 1921 roedd nifer y siaradwyr i lawr i 37.1% o’r boblogaeth.

  • 1962

    Yn ei ddarlith radio enwog ar y BBC, Tynged yr Iaith, ym 1962, fe wnaeth Saunders Lewis ragweld bod yr iaith yn mynd i farw erbyn yr 21ain ganrif. Cafodd y ddarlith effaith fawr. Cafodd Cymdeithas yr Iaith ei ffurfio. Aeth y Gymdeithas ati i wneud y Gymraeg yn iaith swyddogol.

  • 1967

    Pasiwyd Deddf Iaith 1967 i roi’r hawl i bobl siarad Cymraeg yn Llysoedd Cymru. Roedd hawl hefyd i bobl gael ffurflenni swyddogol yn y Gymraeg.

  • 1977

    Daeth BBC Radio Cymru i fod yn 1977.

  • 1982

    Daeth sianel deledu Gymraeg S4C i fod yn 1982. Roedd y Gymraeg erbyn hyn yn iaith radio a theledu.

  • 1993

    Pasiwyd Deddf Iaith Gymraeg arall yn 1993. Yn 2003 cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gynllun i gael gwlad ddwyieithog. Erbyn 2011 roedd niferoedd siaradwyr Cymraeg ifanc wedi dechrau codi.